Ons Verhaal

Grasduin door meer dan 100 jaar geschiedenis van Goudster en de brouwerij Wauters uit Halen-Donk.

Ontdek alles over de oprichting van de brouwerij, de rol van de brouwerij in WOI, het succes van Goudster, de onafwendbare teloorgang, en tot slot de wederopstanding van Goudster in 2013!

De Beginperiode I

Bij de oprichting van de brouwerij lag ze administratief gezien in Donk, toen nog een aparte gemeente, maar nu een deelgemeente van Herk-de-Stad. Door haar ligging aan de brug over de Gete, pal op de grens tussen Donk en Halen, leunde ze praktisch echter veel meer aan bij deze laatste gemeente, zowel economisch als sociaal.

Op haast alle publiciteitsmateriaal van de brouwerij zien we dan ook de beide vermeldingen ‘Donk Halen’ (of Donck Haelen, zoals het op de oudste Franstalige documenten nog luidt), hoewel de beide plaatsen officieel nooit bij elkaar gehoord hebben, ook vandaag niet.

Foto van de Getebrug in Halen met het brouwershuis (1920)

Op het einde van de 19de eeuw – het precieze jaar kennen we niet -kocht Joseph Wauters, geboren in Gingelom op 27 november 1862, de brouwerij van de Halense familie Vaes, gelegen aan de oever van de Gete op het grondgebied van Donk. Vermoedelijk was deze familie Vaes niet de eigenlijke stichter van de brouwerij, en heeft ze deze ook slechts enkele jaren uitgebaat want volgens gegevens die Manfred Friedrich vermeldt in zijn Brauereiverzeichnis Beigien (gebaseerd op Le Nouvel Annuaire Pratique de la Brasserie Beige), was tot 1895 een zekere J. Raymackers de eigenaar.

Over de oorsprong en de vroegste jaren van wat thans bekend is als brouwerij Wauters, is niets terug te vinden. Wellicht was het niet meer dan een van de talrijke boerderijen-brouwerijen, zoals die in die tijd overal bestonden.

Hoe dan ook, het is pas onder leiding van Joseph Wauters dat de brouwerij in de 20ste eeuw tot bloei zou komen. Het bedrijf werd gevoelig uitgebreid en ook uitgerust met een mouterij waarvan de karakteristieke toren tot op de dag van vandaag duidelijk herkenbaar is voor iedereen die op de drukke staatsbaan van Hasselt naar Diest passeert.

De Beginperiode II

Aanvoer van grondstoffen gebeurde niet alleen via de spoorweg Tienen-Diest die in 1878 was in gebruik genomen, maar ook deels via de tramlijn die in 1900 was aangelegd tussen Hasselt en Herk-de-Stad, en die in 1905 een vertakking kreeg naar Halen die voor de deur van de brouwerij passeerde.

Joseph Wauters dacht ook al vroeg aan flessenbier, in aanvulling van het toen gebruikelijke vatenbier, want al in januari 1902 diende hij een aanvraag in tot het plaatsen van toestellen om het bier te flesschen door pressing van acide carbonique.

Dat de zaken goed gingen en het wagenpark al snel moest uitgebreid worden blijkt ook uit de aanvraag die Joseph Wauters in oktober 1903 deed voor het bouwen van een ‘remi-se pour voitures, le long de la route de Diest … sur le territaire de Donck près du pont sur la Ghète’.

Over de naam die Joseph Wauters aan zijn brouwerij gaf, bestaat enige onduidelijkheid. Naast brouwerij Wauters wordt soms ook wel de naam brouwerij De Ster gehanteerd. Mogelijk is deze naam echter pas ontstaan na de lancering van het meest populaire bier Goudster in 1906. Oude jaargangen van de Nouvel Annuaire Pratique cie la Brasserie Beige, geraadpleegd door de hierboven al vermelde Manfred Friedrich, maken echter melding van de benaming ‘Brasserie Le Lion Beige’.

Publiciteitsmateriaal met deze naam is ons echter volledig onbekend. Ook over de bieren die Joseph Wauters vóór de Eerste Wereldoorlog brouwde zijn weinig details terug te vinden. De namen Extra en Double zijn bekend, maar over de aard van deze bieren weten we eigenlijk niets. Mogelijk ging het om een blond (Extra) en een bruin (Double) tafelbier.

De Brouwerij in Wereldoorlog I

Van 1914 tot 1918 werd België geconfronteerd met het oorlogsgeweld en een Duitse bezetting. Ook de brouwerijsector deelde gevoelig in de klappen, niet in het minst door de opeising van het koper vanaf 1917. Van de meer dan 3300 brouwerijen, die voor de oorlog nog bestonden bleven er na de oorlog nog slechts zo’n 2000 over.

Als men het heeft over de brouwerijen die het meest te lijden hadden onder de rechtstreekse vijandelijkheden, kijkt men meestal naar de bedrijven in de Westhoek. Allicht terecht, want zij lagen gedurende vier lange jaren in volle frontlinie. We mogen echter niet vergeten dat bij het begin van de oorlog, in augustus 1914, ook elders In het land brouwerijen geconfronteerd werden met de gewelddaden van de binnenvallende Duitse troepen. Zo ook de brouwerij Wauters in het Limburgse Halen/Donk.

Toen op 4 augustus 1914 de Duitsers ons land binnenvielen wist Joseph Wauters nog niet dat zijn brouwerij enkele dagen later zwaar in de klappen zou delen. Op 12 augustus 1914 was Halen immers het strijdtoneel van wat tot op de dag van vandaag bekend is als de ‘Slag der Zilveren Helmen’, de laatste veldslag die in de moderne oorlogvoering werd uitgevoerd met echte cavalerie (in casu een regiment Duitse ulanen).

De brug over de Gete waar brouwerij Wauters lag was daarbij een strategische plaats. Al op 10 augustus hadden de eerste schermutselingen plaats: een groepje Duitse huzaren op verkenning was genaderd tot op enkele honderden meters van de Getebrug aan de brouwerij. Hevig geweervuur van het regiment Lanciers dat de brug verdedigde, verhinderde hen de door-tocht. Na dit incident werd de Getebrug gebarricadeerd, o.m. met voertuigen van de brouwerij Wauters en de even verderop gelegen brouwerij Loosen. Op 12 augustus lanceerden de Duitsers hun grote aanval met verschillende cavalerieregimenten onder leiding van generaal Von der Marwitz.

De Brouwerij in Wereldoorlog I (vervolg)

Uit het verslag van schoolmeester Achiel Vanyuchelen, die de gebeurtenissen op de voet kon volgen, citeren we volgende fragmenten over het verloop van de gevechten aan de Getebrug:

Toen de kanonnen hun oorverdovend gebulder met dat van de geweren mengden, konden de Belgische karabiniers, die slechts met geweren gewapend waren, het niet langer aan de Getebrug volhouden. Ze deden rond 9 uur ’s morgens de brug over de Gete, evenals die over de Velp, springen. Als voorzorg hadden ze bij middel van een ladder, waarop planken waren gelegd, een smalle brug getimmerd over de Gete, achter de woning van brouwer Wauters. Het springen der Getebrug mislukte. Alleen aan de kant stroomopwaarts was ze zeer beschadigd. (…)

De Duitsers moesten om de brug te herstellen de grote poorten van brouwerij Wauters over de Gete werpen en er zand en aarde over scheppen. Toen konden ze er met hun wagens over rollen. Om 10 uur stak Donk en omstreken vol soldaten. (…) De Duitsers hadden de villa van de heer Wauters in brand gestoken en tot puin geschoten. De stallen van de brouwerij ondergingen hetzelfde lot. Het brouwershuis werd in brand gestoken, ofschoon er een goed ingerichte zaal met bedden was ingericht en het Rood Kruis van ver zichtbaar was.

Hoewel de Belgische troepen dus de Duitse doorbraak aan de Getebrug niet konden verhinderen, werd enkele kilometers verderop, ter hoogte van de hoeve IJzerwinning, de Duitse cavalerie wel een halt toegeroepen en zelfs teruggedreven. Pas op 18 augustus zouden ze Halen opnieuw kunnen veroveren en verder doorstoten.

Van Vader op Zoon

Na de zware gevechten van de eerste oorlogsdagen, kon Joseph Wauters zijn brouwerij opnieuw herstellen en weer opstarten. De rest van de oorlog werd hij wel geconfronteerd met alle beperkingen en maatregelen die de Duitse bezetter ook elders in het land oplegde. Maar het bedrijf overleefde de Eerste Wereldoorlog.

Al voor de oorlog had Joseph in de brouwerij hulp gekregen van zijn zoon Rodolphe die in 1906 was afgestudeerd ais brouwingenieur. Tijdens het interbellum zou deze een steeds belangrijker rol gaan spelen en uiteindelijk de leiding volledig overnemen. Vader Joseph Wauters overleed op 22 september 1939.

Onder leiding van Rodolphe kende de brouwerij haar grootste bloei in de jaren ’30 van vorige eeuw. Op internet-websites vonden we verschillende biernamen uit die tijd terug, hoewel over de aard van die bieren geen informatie bekend is: Brun’Ale, Export, Export Superieur, Pils, Pilsex (wat laat vermoeden dat de brouwerij zich in die periode ook aan de lage gisting had gewaagd), Prim’Tout, Six-Ale 421, Triple Solar en vooral Goudster.

Dit laatste bier, gelanceerd in 1906 en gedeponeerd als merknaam op 13 juni 1929, zou uiteindelijk het meest populaire bier van de brouwerij worden. Toch was het wellicht geen uitgesproken sterk of zwaar degustatiebier, maar meer een aangename dorstlesser. De vorm van de glazen waarin het geschonken werd – eerder een gewoon pilsglas dan een typisch degustatieglas – laten zulks althans vermoeden.

Rodolphe Wauters was niet alleen een gepassioneerd brouwer, maar ook een man met een sterk sociaal engagement in de plaatselijke Halense samenleving. Zo was hij de medestichter van de toneelkring ‘Voor nut en vermaak’, waar hij als regisseur ook de leiding had over verschillende drama’s en blijspelen en zijn echtgenote Paula Carlens instond voor het grimeren en aankleden van de spelers.

De Teloorgang van de Brouwerij

Brouwerij Wauters overleefde zonder veel schade de Tweede Wereldoorlog, maar vanaf het midden van vorige eeuw begon de teruggang. De sterk groeiende populariteit van het pilsbier – tot 90% van het toen gedronken bier was pils – en de opkomst van steeds groter wordende pilsfabrieken betekenden de doodsteek voor heel wat kleine brouwerijen. In Limburg werd de brouwerij van Alken de dominerende speler die heel wat andere bedrijfjes overnam (en nadien sloot) of tot opgave verplichtte. Zo gebeurde het ook met brouwerij Wauters.

Archieffoto van de oude mouterijtoren in Halen

In 1961 zag Rodolphe Wauters het al niet meer zitten en verkocht hij zijn onderneming aan Jozef Maleux. Ook die kon echter maar enkele jaren standhouden en moest het noodgedwongen opgeven. In 1968 – andere bronnen houden het op 1972 – werd de vroeger florissante brouwerij opgeslorpt en stil-gelegd door de brouwerij van Alken.

In Halen viel daarmee alle brouwactiviteit stil want in 1967 had ook brouwerij Loosen al de roerstokken neergelegd. Pas in 2012 kwam daar met de komst van brouwerij Anders! opnieuw verandering in.

Na de stopzetting van de brouwactiviteiten werden de gebouwen gekocht door Jules Keldermans. Deze plaatselijke middenstander (hij werd geboren te Halen op 16 mei 1924) was in 1950 gestart met een meubelzaak en zag in de grote gebouwen van de voormalige brouwerij en mouterij een uitstekende locatie om zijn handel uit te breiden. In de loop der jaren werd de zaak uitgebouwd tot een gespecialiseerd bedrijf inzake meubilair en interieurinrichting dat faam heeft verworven tot ver buiten de eigen regio.

Sedert intrek genomen werd in de voormalige brouwerij zijn heel wat uitbreidingen en vernieuwingen doorgevoerd, maar de familie Keldermans heeft er steeds aan gehouden de oorspronkelijke bestemming van de gebouwen niet te verdoezelen of te laten verdwijnen. Vooral de karakteristieke mouttoren met de gek op de hoge schouw trekt nog altijd de aandacht van de voorbijgangers.

De Nieuwe Goudster

Wanneer bij een opruimactie In de oude magazijnen van de mouttoren enkele originele flesjes, met inhoud, worden teruggevonden begint het populaire bier van brouwerij Wauters in 2013 aan een nieuw leven. Een groepje Halenaars, onder wie de huidige zaakvoerders van het bedrijf Keldermans, verenigen zich in de commanditaire vennootschap De Verenigde Brouwers GCV, met het doel de Goudster opnieuw op de markt te brengen.

Het oude recept werd als basis genomen, al was het niet niet mogelijk om een perfecte kopie van de vroegere Goudster te maken. De nieuwe Goudster is een volmoutbier (100%) van hoge gisting met hergisting op fles en zonder toevoeging van suikers en met een alcoholgehalte van 6 vol. %. De gebruikte moutsoorten zorgen voor een amber kleur en een pittige afdronk.

Foto van de nieuwe Goudster flejes die van de band rollen

Voor de ambachtelijke productie wordt een beroep gedaan op de nieuwe plaatselijke brouwerij Anders! aan de Stadsbeemdt in Halen.

MET DANK AAN:
Casimir Eisen

Dit overzicht van de geschiedenis van Goudster en de brouwerij Wauters werd ook gepubliceerd in het tijdschrift van de Confederatie van de Belgische Objectieve Bierproevers, Zythos VZW, Zytholoog, nr 44.